ANADOLU AJANSI
Türkiye Cumhuriyeti’nin yarı resmi haber ajansı olan
Anadolu Ajansı, 6 Nisan 1920'de, Milli Mücadele davasını yurda ve
dünyaya duyurup yaymak amacıyla, Atatürk tarafından Ankara'da kuruldu.
Başlangıçta bir tek teksir makinesiyle çalışan Anadolu Ajansı, Kurtuluş
Savaşı yıllarında büyük yararlılıklar gösterdi. Anadolu Ajansı, 1 Mart
1925'te Devletin %40 hissedarı olduğu bir anonim ortaklık haline
getirildi.
ANKARA HUKUK FAKÜLTESİ
Ankara Hukuk Fakültesi
5 Aralık 1925 tarihinde Ankara Adliye Hukuk Mektebi adıyla kuruldu.
Ankara'da bir hukuk mektebinin açılması için ilk teşebbüs 1921 yılında
yapıldı. Bu tarihte Kastamonu milletvekili Abdulkadir Kemal Bey Meclise
3 maddelik bir teklif vererek Ankara'da bir hukuk mektebi açılmasını
önerdi. Gazi Mustafa Kemal’de 1922 yılında meclisi açış konuşmasında
Ankara'da bir hukuk mektebinin açılması gereğini belitti. 1925'te Hukuk
Mektebi açıldı ve 301 öğrenci kayıt yaptırdı. Okula uygun bir bina
bulunamadığı için açılış Büyük Millet Meclisinin toplantı salonunda
yapıldı. Fakültenin açılış konuşmasını Gazi Mustafa Kemal yaptı ve ilk
dersi Ahmet Bey (Ağaoğlu) verdi. Hukuk mektebi 1927 yılında Bakanlar
Kurulu Kararı ile Ankara Hukuk Fakültesi ismini aldı.
ATATÜRK ORMAN ÇİFTLİĞİ
Atatürk,
Ankara’nın 7 km batısındaki çorak topraklarda örnek bir çiftlik kurmayı
düşünmüş, Türk çiftçisine, toprak ve tabiat şartları uygun olmasa dahi,
bilgiyle ve kararlılıkla çalışıldığı takdirde başarı sağlanabileceğini
göstermek istemişti. Bunun üzerine 29 Ocak 1925’te Gazi Çiftliği’ni
kurmak amacıyla bir miktar arazi satın aldı.
5 Mayıs 1925’te kurduğu
Orman Çiftliği’nde, çiftliğin her türlü faaliyetiyle uğraşan, bütün
masraflarını kendisi karşılayan Atatürk burada Atatürk Köşkü’nü
yaptırmıştır. Atatürk 11 Mayıs 1937’de çiftliklerini, içerisindeki
köşklerle birlikte milletine armağan etmiştir.
ÇOCUK ESİRGEME KURUMU
Çocuk
Esirgeme Kurumu, eski adıyla Himaye-i Eftal Cemiyeti Atatürk'ün
öncülüğünde kuruldu. Önceleri Kurtuluş Savaşına katılanların
çocuklarını esirgeme ve eğitmeyi amaç edindi. Sonraları muhtaç
çocuklara yiyecek, giyecek ve okul malzemesi yardımı yapmak, kimsesiz
çocukların yönetimini üzerine almak, doğumevleri ve çocuk yuvaları,
çocuklar için hastane, prevantoryum, sanatoryum, dinlenme kampları
kurmak, doğum ve çocuk sağlığı konularında annelere öğüt vermek gibi
görevler yüklendi.
DEMİRYOLLARI VE LİMANLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Demiryollarının
yapımı ve işletmesi için kurulan ve Nafıa Vekaleti'ne bağlı olarak
çalışan müdürlükler 1927'de birleştirilerek Devlet Demiryolları ve
Limanları İdare-i Umumiyesi olarak kuruldu. Bu kuruluşun adı, 1929'da
Devlet Demiryolları ve Limanları Umum Müdürlüğü, 1931'de ise Devlet
Demiryolları Umum Müdürlüğü olarak değiştirildi. Bugünkü adını aldığı
1953'e değin katma bütçeli devlet kuruluşu iken, o yıl İktisadi Devlet
Teşekkülüne dönüştürüldü. 1984'te ise Kamu İktisadi Kuruluşu konumuna
getirildi.
ELEKTRİK İŞLERİ ETÜT İDARESİ
Türkiye'yi
elektriğe kavuşturma planını ve bu plan içinde yer alan kuruluşların ön
projelerini hazırlamak üzere düzenlenen kanunla, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı Kamu İktisadi Teşebbüs’ü niteliğinde bir
kurum olarak 24 Haziran 1935'te kuruldu.
ETİBANK
Türkiye'de
maden, enerji ve bankacılık alanlarında faaliyet gösteren İktisadi
Devlet Teşekkülü olarak 2 Haziran 1935 tarih ve 2805 sayılı kanunla
kuruldu. 1963'te Etibank'ın Kuzeybatı ve Batı Anadolu elektrik
sistemlerine Balıkesir-Bursa enerji nakil hattı bağlandı. Etibank'ın
kuruluş kanununun 10. maddesi bankacılık faaliyetlerini yalnız kendi
bünyesindeki müesseseler için öngörüyordu. 1955'te 6590 sayılı kanun bu
maddeyi kaldırdı. Önce büro, sonra şube niteliğindeki bir nüve, daha
sonra, bir bankacılık dairesi kuruldu.1956'da ilk şubeler Pangaltı
(İstanbul) ve İskenderun'da açıldı.
HALKEVLERİ
Halkın
eğitimine ve kültürel gelişmesine yardımcı olmak üzere 19 Şubat 1932’de
kuruldu. Ankara'da yapılan açılış töreninde Atatürk teşebbüsün amacını
şöyle açıkladı:"Gençlik, gelişen ve yetiştiren bir çalışmanın içinde
yaşatılmalıdır. Millet, şuurlu, birbirini anlayan, birbirini seven,
ideale bağlı bir halk kitlesi halinde teşkilatlandırılmalıdır. En
kuvvetli ders vasıtalarına yetişkin muallim olduklarına malik olmak
kafi değildir. Halkı yetiştirmek, halkı bir kitle haline getirmek için
ayrıca bir milli halk mesaisinin tanzimini ihmal etmemeliyiz"
Halkevlerinin açılması hakkındaki karar C.H.P. genel yönetim kurulunca
alındı. Açılacak müesseselerin yönetim ve denetim görevleri partinin il
idare kurullarına verildi. 1951 yılında kuruluşa tüzel kişilik
kazandırmak ve bunun o tarihte muhalefete geçmiş olan C.H.P. ile
ilişkisini kesmek amacıyla Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan bir
tasarı, tartışmalar sırasında mahiyet değiştirdi ve halkevlerinin
kapatılmasını, her türlü menkul ve gayrimenkul varlıkların hazineye
intikal ettirilmesini öngören 5830 sayılı kanun kabul edilerek gereği
yerine getirildi.
İŞ BANKASI
Atatürk tarafından, 26
Ağustos 1924 tarihinde kuruldu. Kuruluşunun ilk yıllarındaki iktisadi
şartlara uygun olarak, daha çok kalkınma ve yatırım, bankacılık yönü
ağır bastı. Türkiye İş Bankası, kuruluş gayesine de uygun olarak
ülkenin iktisadi kalkınması ve sanayileşmesinde önemli rol oynadı; bu
amaçla çeşitli yatırımlar yaptı. Ülkede tasarrufu teşvik amacıyla,
ikramiye ve kumbara sistemini ilk defa uygulayan; seyahat çeklerini
ülkeye ilk getiren banka da Türkiye İş Bankası oldu. Sigortacılık
alanında öncülük yaptı ve Anadolu Türk Sigorta şirketi ile Destek
Reasüran Anonim şirketini kurdu.
MADEN TETKİK ARAMA ENSTİTÜSÜ (MTA)
Yeraltı
zenginliklerimizi arayıp çıkarmak, bunlardan işletilmekte olanları daha
verimli duruma getirmek, bu alanda inceleme ve araştırma yapmak,
faaliyet konusuyla ilgili elemanları yetiştirmek üzere 1935 yılında
kuruldu. Bugün Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığına bağlı, tüzel
kişiliğe sahip, özel hukuk hükümlerine tabi Kamu İktisadi Teşebbüsü
olarak, çalışmalarına devam etmektedir.
MERKEZ BANKASI
Cumhuriyet'in
ilk yıllarında siyasal yönetimin ana düşüncesi, bir merkez bankası
oluşturmaktan çok, ulusal ticaret bankaları yaratmaktı. Bunun için
1924'te, önce Türkiye İş Bankası oluşturuldu. 1925'te süresi dolacak
Osmanlı Bankası'nın imtiyazı 1935'e değin uzatılmakla birlikte, yeni
anlaşmada hükümetin banknot çıkaracak bir merkez bankası kurabilmesi
için kapı açık bırakıldı. Türk parasının değerindeki düşüşlere karşı
duyarlı olan Cumhuriyet yöneticileri 1926'da bir merkez bankası
kurulması hazırlıklarını başlattı. Merkez Bankasının yolunu açmak için
Türk parasının kıymetini koruma hakkında kanun çıkarıldı. Haziran
1930'da kabul edilen bir yasayla Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası
Ekim 1931'de 15 Milyon sermaye ile karma bir anonim şirket olarak
kuruldu. Ocak 1932'de çalışmaya başladı.
MERKEZ HIFZISIHA ENSTİTÜSÜ
Türkiye'de
koruyucu hekimliğin gerektirdiği tahlil, kontrol, üretim ve araştırma
görevlerini yürütmek üzere, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı
olarak 27 Haziran 1928 yılında kuruldu. 1267 sayılı kanuna göre
"Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfzısıhha Müessesesi" adıyla çalışmaya
başladı.
SAĞLIK VE SOSYAL YARDIM BAKANLIĞI
Koruyucu ve
tedavi edici hekimlik hizmetlerini düzenlemek, sosyal yardım
çalışmalarını yürütmek, serbest hekimlik ve eczacılık faaliyetini
denetlemek amacıyla kurulan Sıhhat ve İctimai Muavenet Vekaleti adı
altında 1920'de kuruldu. 1945'te Anayasa terimlerinin Türkçeleştirme
sırasında, adı Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı olarak değiştirildi.
SANAYİ ve MAADİN BANKASI
Cumhuriyetin,
ilk yıllarında benimsenen liberal ekonomi politikası doğrultusunda,
1925-1932 yılları arasında etkinlikte bulunan devlet bankası olan
Sanayi ve Maadin Bankası'nın kuruluşunu düzenleyen 633 sayılı yasaya
göre bankanın görevleri; kendisine devredilen devlet fabrikalarını,
özel sektöre devredilinceye değin işletmek, özel sektörle ortaklıklar
kurmak, tek başına ya da ortaklıkları aracılığıyla, maden ayrıcalığı
almak ve bunları özel sektörle ortaklık yoluyla işletme ki sanayi ve
madencilik alanlarında etkinlikte bulunan özel girişimcilere kredi
açmak ve bankacılık işlemleri yapmaktı.
SÜMERBANK
Sümerbank,
tüzel kişiligi ve özel kanununda belirtilen sinirlar içinde muhtariyeti
olan, sorumlulugu sermayesiyle sinirli; sermayesinin tamami devlete
ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere,
özel hukuka tabi şekilde Sanayi Bakanligina bagli, Iktisadi Devlet
Teşekkülü olarak 1933 yilinda kuruldu. O dönem verimlilik ve karlilik
ilkelerini göz önünde tutarak, imalat sanayii kurdu, işletmecilik,
sinai mamullerini pazarlama, bankacilik işleriyle meşgul oldu.
TÜRK TARİH KURUMU
Türk
tarihini bilimin en yeni verilerine dayanarak yeniden incelemek ve
Türkiye'nin dünya medeniyetine olan katkısını meydana çıkarmak
amacıyla, Nisan 1931'de Atatürk'ün teşvikiyle Ankara'da Türk ocakları
Merkez heyetine bağlı olarak kuruldu. Kurum tüzüğünün amaç maddesi
şöyledir "Kurumun amacı Türk Tarihi ile Türkiye Tarihi’ni ve bunlarla
ilgili konuları inceleme ve elde edilen sonuçları her türlü yolla
yaymaktır". Kurum belli başlı dünya bilim kurumlarına üyedir ve 220'den
fazla akademi, üniversite ve bilim kuruluşuyla kitap ve dergi değişimi
yapar. Atatürk, Türk Tarih Kurumunun daha çok bir akademi niteliği
taşımasını, üye sayısının sınırlı tutulmasını istemiştir. Kurum 16 üye
ile kuruldu. Daha sonra üye sayısı 41 ile sınırlandırıldı. Kurum
üyeleri Eskiçağ, Ortaçağ ve Yeniçağ adları altında üç uzmanlık koluna
ayrılarak çalışmaktadır.
TÜRK DİL KURUMU
Türkçe'nin
incelenmesi, özleştirilmesi, geliştirilmesi için çalişan kurum,
Atatürk'ün teşviki ve himayesiyle Semih Rifat, Ruşen Eşref (Ünaydin),
Celal Sahir (Erozan), Yakup Kadri (Karaosmanoglu) tarafindan 12 Temmuz
1932’de kuruldu.
26 Eylül 1932'de Dolmabahçe Sarayında toplanan
Birinci Türk Dil Kurultayı, kurumun çalışma programı olarak şu
maddeleri tespit etti: 1.Türk dilinin başka dil aileleriyle
karşılaştırılması, 2.Türk dilinin tarihi ve karşılaştırmalı
gramerlerinin yazılması, 3.Anadolu ve Rumeli ağızlarından kelimelerin
derlenmesi, Osmanlıca kelimelere Türkçe karşılıklar bulunması, 4.Türkçe
bir sözlük hazırlanması, 5.Kurumun organı olarak bir derginin
yayımlanması, 6.Türk dili üstüne yazılmış yerli ve yabancı eserlerin
toplanması ve gerekenlerin çevrilmesi, 7.Terimlerin Türkçeleştirilmesi.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ZİRAAT BANKASI
Türkiye
Cumuriyeti Zıraat Bankası'nın temelini 1863'te tarımsal kredileri
düzenleme girişimlerine başlayan Niş Valisi Midhat Paşa attı. Midhat
Paşa'nın Rusçuk kasabasının Pirot köyünde kurduğu bir tür tarım kredi
kooperatifi olan Memleket Sandığı uygulaması 1867'den sonra resmi
nitelik kazandı ve yaygınlaştı.1883'ten sonra aşar vergisine yapılan
%10 oranındaki "Menafi Hissesi" zammı sandıklara gelir olarak bağlandı.
Böylece Menafi Sandıkları adını alan kurum 1888'de merkezi İstanbul'da
bulunan,10 milyon Osmanlı lirası sermayeli Ziraat Bankası'na
dönüştürüldü.1914'te bankanın yapısında ve çalışma ilkelerinde yapılan
yeni düzenlemeler, 1916'da yasallaştı. Şube sayısı 1923'te hızla
artarak, 316'yı bulan banka Cumhuriyet dönemine aktarılan en köklü ve
yaygın mali kuruluş oldu. Cumhuriyet yönetimi 1924'te bir yasayla
bankayı bir devlet kurumu olmaktan çıkarıp 30 milyon lira sermayeli bir
anonim şirkete dönüştürdü; etkinliklerini tarım dışına da taşırarak her
türlü bankacılık işleminde bulunma yetkisi tanıdı.1926'da bankanın
adına Türkiye sözcüğünü eklendi. 1937'de çıkarılan Türkiye Cumhuriyeti
Ziraat Bankası kanunuyla kendi yasası dışında özel hukuk hükümlerine
bağlı, tüzel kişiliği olan bir devlet kuruluşuna dönüştü.
ZİRAAT OKULLARI ve YÜKSEK ZİRAAT ENSTİTÜSÜ
Zirai
alanda çalışmak üzere, teknisyen seviyesinde eleman yetiştirmek çeşitli
bölgelerin zirai yapılarını ve özellikleri hakkında incelemeler yapmak
amacıyla, Tarım Bakanlığı Ziraat İşleri Genel Müdürlüğüne bağlı olarak
kurulmuş meslek okulları
Konu: Atatürk'ün Kurduğu Kurum ve Kuruluşlar 
14/1/2010, 20:02
